ترس شبانه‌ی کودک و راه‌های مقابله با آنها
ترس شبانه همان‌طور که از نامش پیدا است با تاریکی شب هویدا می‌شود و در کودکان زیر ۶ سال یک چالش روحی بسیار متداول است. بر اساس گزارشی از آکادمی پزشکی اطفال آمریکا این واهمه می‌تواند خود را به صورت‌های مختلفی نشان دهد از جمله هیولا، اصوات غیر قابل توضیح و یا فکر و خیالات غیر منطقی. Gwen Dewar نویسنده و انسان‌شناس خبره توضیح می‌دهد که والدین به منظور یاری‌رسانی به فرزندان خود موارد زیر را در نظر داشته باشند:
- مبنای تکاملی ترس شبانه کودکان چیست؟
- چرا ممکن است بچه‌ها از نظر بیولوژیکی برای کنار آمدن با خود آماده نباشند؟
- از چه مسیرهایی می‌توان به تخفیف استرس و احساس ترس کودک کمک کرد؟
-
ترس شبانه در کودکان از دیدگاه تکاملی و تفاوت‌های فرهنگی
اگر فرزندی با اختلال ترس شبانه در خانه دارید و در حال خواندن این مطلب هستید، از بسیاری جهات والدینی خوش شانس به شمار خواهید رفت: حداقل از این مورد آگاه شده‌اید! شاید تعجب کنید اما طبق مقاله‌ای که توسط مجله روانشناسی کودک به چاپ رسیده است، پدران و مادران بیشماری در سراسر دنیا وجود دارند که نه‌تنها اهمیت چندانی به ترس شبانه فرزندان خردسال خود نمی‌دهند بلکه به طور کلی ماهیت چنین مسئله‌ای را هم قبول ندارند.
با توجه به مطالعه‌ای که درباره‌ی کودکان هلندی صورت گرفته و نتایج کامل آن نیز به وسیله‌ی مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا منتشر شده است، بیش از ۷۳ درصد از کودکان زیر ۶ سال ترس از ساعات شب را گزارش کرده‌اند. در پژوهشی دیگر مربوط به سال ۲۰۰۷ که از طریق شبکه اجتماعی علمی ریسرچ‌گیت قابل دسترسی است، بیش از ۶۴ درصد از کودکان خردسال استرالیایی با اضطراب و ترس از شب می‌خوابند. در هر دو مورد شمار بالایی از والدین از مشکلات فرزندان خود بی‌خبر بودند و این عدم آگاهی منجر به استمرار احساس مخرب ترس برای مدت زمانی طولانی شده بود. اما دلیل این آمار و ارقام بالا چیست و چرا گاها چندان جدی گرفته نمی‌شود؟
به گزارش انجمن روانشناسی آمریکا بخش بزرگی از این موضوع به فرا رسیدن زمان خواب انفرادی کودک در اتاق خواب خود و به دور از والدین باز می‌گردد. این زمان بر اساس تفاوت‌های فرهنگی و تربیتی می‌تواند محدوده خاصی را به خود اختصاص دهد و قانونی ثابت برای آن وجود ندارد. در بسیاری از کشورها کودکان حتی تا ۱۲- ۱۳ سالگی نیز به تنهایی نمی‌خوابند و همین مسئله باعث می‌شود که قابلیت مقابله با چالش‌های معمول زندگی را به اندازه دیگر هم سن‌و‌سالان خود نداشته باشند. در مطالعه‌ای که به وسیله انتشارات سیج در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است می‌خوانیم که خوابیدن کودکان به همراه والدین خود ضمن عدم کاهش اضطراب جدایی در آنها، مقاومت به خواب در اتاق شخصی را نیز افزایش می‌دهد.
علاوه بر این به نظر می‌رسد که تاریخ نیز در ریشه‌یابی ترس شبانه کودکان نقش پررنگی داشته باشد. با توجه به مقاله‌ای که توسط انتشارات جان وایلی و پسران به چاپ رسیده است، در بخش قابل ملاحظه‌ای از تاریخ انسان اجداد ما زندگی گروهی داشته اند و به هیچ عنوان کودکان به عنوان دسته آسیب‌پذیرتر تنها نمی‌ماندند. در واقع ترک فرزندان به خصوص شب هنگام احتمال خطر و حتی مرگ را افزایش می‌داد. این ترس تا به امروز و در دنیای مدرن هم راه یافته است. با وجود آن که بچههای عصر حاضر نگرانیهای کمتری در زمینه بقا و امنیت دارند، اما تشخیص خیال و واقعیت از هم در سنین پایین برای آنها دشوار خواهد بود. چندی پیش مقاله‌ای در وب گاه خبری و علمی ساینس دیلی منتشر شد که حاصل مطالعه‌ای مربوط به سال ۲۰۱۲ است. طبق یافته‌ٰهای این پژوهش ریشه‌یابی علل ترس شبانه کودکان بسیار پیچیده خواهد بود و مستلزم صرف زمان و انرژی زیادی است. با این حال چنین ترسی به هر دلیلی هم که باشد، تنها تا ۶ سالگی با خوابیدن کودک در کنار والدین خود مقداری بهتر خواهد شد و نه بیشتر.
محققان به منظور بررسی دقیق‌تر این موضوع، ۹۰۰ کودک با رده سنی ۲ تا ۶ سال را تحت پیگیری ماهانه قرار دادند. فرزندان خردسالی که با مشکل ترس شبانه رو به رو بودند و شب را در آغوش مادر خود سپری می‌کردند، کمتر از کابوس‌های معمول سن خود رنج می‌بردند. البته این ارتباط قطعی نیست و نمی‌توان آن را صد درصدی دانست. در همین مطالعه که به وسیله‌ی هفته نامه مقالات آکادمی ملی علوم آمریکا منتشر شده به نکته جالبی اشاره شده است: اگر فرزندتان با وجود آن که در کنار شما و یا سایر اعضای خانواده می‌خوابد باز هم دچار ترس و اضطراب شبانه مزمن می‌شود لازم است سریعاً به کمک یک متخصص روانشناسی کودکان به این وضعیت رسیدگی کنید.
-
به کودکان برای غلبه بر ترس‌های شبانه کمک کنیم
انتخاب بهترین روش یاری‌رسانی به کودک نیازمند شناخت دقیق ویژگی‌های شخصیتی وی، تفاوت‌های روانشناختی و همچنین استراتژی‌های تربیتی مؤثر بر او خواهد بود. با این حال یکی از مطلوب‌ترین قدم‌هایی که می‌توان در این راستا برداشت، گفت‌وگوی سازنده با کودک در مورد تمایزات اصلی خیال و واقعیت خواهد بود. در مطالعه‌ای که به وسیله‌ی کتابخانه آنلاین دیجیتال ساینس دایرکت در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است، تشخیص خیال از واقعیت برای کودکان خردسال امری بسیار حیاتی محسوب می‌شود. شما به عنوان والدینی دلسوز باید از هر روش مؤثری که می شود به فرزندتان ثابت کنید: هیچ هیولایی در کمد وجود ندارد.
در مقاله‌ی چاپ شده توسط ناشر بین المللی اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا اشاره شده که شناسایی منابع اساسی استرس روزانه کودکان هم اهمیت ویژه ای خواهد داشت. برای مثال در بسیاری از اوقات کودک به واسطه‌ی اضطراب جدایی از والدین برای حضور در مهد کودک یا هر فضای عمومی دیگری، دعوایی که با دوست خود داشته و یا مسائلی مانند طلاق والدین از یکدیگر دچار ترس شبانه خواهد شد. از این رو پدر و مادر با آگاهی از استرس روزانه و کمک به رفع آن می‌توانند مستقیم بر ترس شبانه اثر بگذارند.
با استناد به پژوهشی که از طریق مجله معتبر نیچر منتشر شده است، توصیه می‌شود والدین هرگونه برنامه تلویزیونی، داستان و یا تصویر ترسناک و محرک را در ساعات نزدیک به زمان خواب کودک به طور کلی حذف کنند. دیده شده که تماشای اخبار توسط کودکان ۵ الی ۶ ساله منجر به کاهش کیفیت و کمیت خواب و همین‌طور افزایش پریشانی آنها می‌شود.
مازیار دانیالی