نقاشی و مفهوم آن در کودکان ۰ تا ۶ سال
نقاشی و خلق اشکال جدید یا عجیب و غریب از جمله طبیعیترین روندها در مسیر رشد و تکامل کودکان خردسال محسوب می‌شوند. در واقع از همان دوران نوزادی، بچه‌ها با استفاده از ابزارهای مختلف نقاشی و تکه‌ای کاغذ شروع به کسب تجربیات جدید از محیط پیرامون خود می‌کنند. بدین ترتیب ظرف مدت زمانی بسیار کوتاه نقاشی تبدیل به راه و روش اصلی کودک برای ابراز احساسات، درکی که از جهان اطراف دارد و همینطور تمام چیزهایی که برایش مهم هستند خواهد شد.
با توجه به نکات فوق، ترغیب فرزندان به نقاشی، آموزش و همراهی آنها اهمیت زیادی دارد. از جمله دیگر مزایای ارزشمند نقاشی برای کودکان زیر ۶ سال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساخت و توسعه مهارت‌های حرکتی کودکان
- کمک به توسعه هرچه بیشتر هماهنگی میان دست‌ها و چشمان
- تقویت توانایی کودک در راستای ابراز خلاقانه ایده‌ها و عواطف خود
- نقاشی در حقیقت پایه اصلی برای مهارت‌های نوشتاری در آینده‌ای نه چندان دور به شمار می‌رود
- افزایش بازه‌های زمانی حفظ تمرکز و توجه
- کمک به توسعه ادراک شناختی از مفاهیم مختلف
درست مانند هر مسئله با اهمیت دیگری، هنر نقاشی در کودکان خردسال نیز متشکل از مراحل تکاملی متفاوتی است که هر یک از آنها ویژگی‌های مخصوص خود را دارند. گفتنی است که هر کودک با توجه به خصوصیات شخصیتی، ذهنی و فیزیکی منحصربه‌فردش، مراحل تکامل در این زمینه را با سرعت خاصی طی می‌کند و والدین نباید هیچ دو کودکی را با یکدیگر مقایسه کنند.
-
اما تا چه اندازه با مراحل تکاملی هنر نقاشی در کودکان زیر ۶ سال آشنا هستیم؟
-
۰ تا ۱۲ ماهگی
نخستین مرحله از نقاشی در دوران خردسالی که به رده سنی ۰ تا ۱۲ ماهگی مربوط می‌شود، به کشف و توسعه مهارت‌های حرکتی در کنار افزایش هماهنگی میان اندام‌های بدن باز می‌گردد. در این بازه تکاملی که گاها تا ۱۵ ماهگی نیز ادامه می‌یابد، والدین شاهد نقاشی‌هایی هستند که اغلب از چندین خط درهم شکل می‌گیرند و نشان دهنده مفهوم مشخصی نیستند. بدین ترتیب اشکالی که تا پیش از ۱۵ ماهگی روی صفحه کاغذ نقش می‌بندند، شامل موارد زیر خواهند بود:
- نقاشی‌های خط خطی
- خطوط عمودی و افقی بی‌معنا
- نقاشی‌هایی با چندین خط همسو
در مجموع برای نوزادان نقاشی روشی موثر در راستای یادگیری روابط علت و معلولی و همینطور تحقق بخشیدن به رویاهای فردی محسوب می‌شود. همین خط خطی کردن‌ها است که آنها را قادر می‌سازد تا با خصوصیات مختلف اشیاء، مواد و ابزارهایی مانند خودکار، مداد رنگی و کاغذ آشنا شوند. به نظر می‌رسد که کودکان نوپا از حدود ۱۵ ماهگی به بعد می‌توانند یک مداد رنگی را با تمام دست خود بگیرند.
-
۲ سالگی
این مرحله تحت عنوان “خط خطی کنترل شده” شناخته می‌شود. مشخصه اصلی نقاشی‌های این بازه سنی خطوط واضح تر، دایره‌ها و نقاط مرتب تر در مقایسه با سنین پایین‌تر است. البته در این سن نیز گاها می‌توان با خط خطی‌های بی‌هدفی مواجه شد که آنها نیز برای توسعه مهارت‌های شناختی، ادراکی و نوشتاری کودک در آینده ضروری هستند.
-
عناصر اصلی نقاشی های کودکان ۲ ساله در لیست زیر آمده اند:
- خطوط افقی و عمودی
- حلقه ها و مارپیچ‌های متعدد
- اشکال دایره‌ای نه چندان یکنواخت و حرفه‌ای
- اشکالی که به حروف زبان مادری شباهت زیادی دارند
یک کودک نوپای ۲ ساله به تدریج می‌آموزد که چگونه باید با استفاده از انگشت شست و دو انگشت اول خود مدادی را در دست بگیرد و در ادامه با دست دلخواه خود نقاشی‌های زیبایی را خلق کند. محتوای نقاشی‌ها نیز تا اندازه زیادی به افزایش درک کودک از ارتباط میان اعمال حرکتی مربوط می‌شود.
-
۳ تا ۴ سالگی
از ۳ تا ۴ سالگی کودکان در ابتدا با بهبود کنترل حرکتی و هماهنگی بیشتر چشم‌ها و دستان موفق به نقاشی اشکال واضح‌تری خواهند شد. این قابلیت به مرور زمان پیشرفت بیشتری می‌کند و باعث می‌شود که در ۴ سالگی الگوهای مشخص‌تری در نقاشی‌های کودکان ظاهر شوند. این الگوها معمولا نشان دهنده رویداد خاصی هستند و یا چیزی را تفسیر می‌کنند.
از جمله مهم‌ترین اجزای نقاشی‌های بچه‌های ۳ الی ۴ ساله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دایره و مربع
- خطوط متقاطع
- اشکال نقطه‌ای
- اشکالی که مشابه حروف الفبای زبان مادری یا انگلیسی هستند
- تلاش برای به تصویر کشیدن اشکالی مانند مثلث و الماس (هرچند ممکن است کودک هنوز نتواند از پس چنین طرح‌هایی بربیاید)
- تظاهر به نامه نویسی
کودکان ۳ ساله اغلب برای بسیاری از نقاشی‌های خود اسم انتخاب می‌کنند اما همچنان نمی‌تواند عملیات نقاشی را با هدف و برنامه‌ریزی قبلی انجام دهد. استفاده از رنگ‌ها در این سن غیرواقعی است و ترجیح کودک تنها کار با یک رنگ واحد خواهد بود. با ورود به ۴ سالگی و تکامل ذهنی بیشتر، تمایل کودک به ترکیب چند شکل با یکدیگر و ساخت تصویری متفاوت افزایش می‌یابد. حتی کنترل وی برای به دست گرفتن مداد نیز تا اندازه زیادی بالا می‌رود.
-
۵ تا ۶ سالگی
از ۵ سالگی به بعد می‌توان شاهد رشد فوق‌العاده خلاقیت در نقاشی‌های کودکان خردسال بود. این در حالی است که با فرارسیدن ۶ سالگی فرزند شما سبک خاص خود را در نقاشی خواهد داشت و این سبک از نگاه بزرگسالان قابل تشخیص است.
نقاشی‌های کودکان ۵ تا ۶ سال غالبا عناصر زیر را در خود جای می‌دهند:
- اشکال اساسی
- مثلث و الماس
- نامه‌های خودجوش (برای تقلید از نوشتن)
- برداشت آزاد از حیوانات، انسان‌ها، گیاهان و حالات چهره
در این مرحله کودک از مهارت‌های شناختی قویتر خود برای به تصویر کشیدن انسان‌ها، حیوانات و سوژه‌های پیچیده‌تر سود می‌برد. اکثر تصاویر خلق شده در این سن روی یک سطح پایه مانند چمن و یا زمین قرار می‌گیرند. علاوه بر این ادراک توسعه یافته کودک در نقاشی‌های وی نیز تجلی می‌یابند. برای مثال فرزند خردسال شما می‌آموزد که باید درختان را از گل‌ها بزرگتر بکشد و تناسب میان اندازه‌ها را رعایت کند. شناخت بهتر مفاهیمی نظیر عمق و فاصله نشانگر تکامل ذهنی و جسمی کودک هستند.
رکسانا دانیالی
منابع :