دلایل اختلال خواب در کودکان چیست؟

برای بسیاری از والدین آماده سازی کودک جهت خواب شبانه، از جمله مهم‎ترین چالش‎های فرزندپروری محسوب می‎شود. شماری دیگر نیمه‎های شب از خواب بیدار می‌شود و ممکن است نیازمند یاری مجدد پدر و مادر خود باشند. لازم به ذکر است که مشکلات این چنینی نه‌تنها نادر نیستند، بلکه از هر چهار کودک و خانواده‌های آنها بدون شک یکی را درگیر خواهند ساخت.

با توجه به مقاله‌ای که به تازگی توسط اِلزِویر (یکی از بزرگترین ناشرین مطبوعات پزشکی و علمی جهان) به چاپ رسیده است، چند   علت اساسی، تعیین کننده اختلالات خواب در کودکان ۱ الی ۱۰ ساله‌‌اند.

• چرا فرزندان خردسالمان دچار مشکلات خواب می‌شوند؟

این پرسشی بسیار پیچیده است و نمی‌توان فقط در یک جمله و یا حتی بند به آن پاسخ داد. محققان دانشگاه وسترن انتاریو پژوهشی را به سرانجام رسانده‌اند که در آن نزدیک به ۶۰ فاکتور تاثیرگذار بر بروز و یا تشدید اختلالات خواب در کودکان شناسایی شده است. گفتنی است که به منظور دست‌یابی به این اطلاعات نتیجه بخش، ۹۸  مطالعه دیگر نیز تجزیه و تحلیل شده‌اند. در این میان حداقل ۱۰ فاکتور در مقالات دیگر هم به تایید رسیده بودند و اساسا از ارزش علمی بالایی برخوردار هستند.

در مجموع عوامل مورد نظر تحت سه شاخه اصلی توضیح داده خواهند شد که می‌توانند به تشخیص هرچه بهتر منبع مشکل خواب کودک کمک کنند: علم زیست شناسی یا بیولوژی، دانش روانشناسی و همینطور نقش محیط.

• بیولوژی

بیولوژی در واقع همان چیزی است که عملکردهای درونی کودک را شامل می‌شود و ساختار هویت منحصربه‌فرد وی را شکل می‌دهند. طبق مطالعه‌ای که به وسیله انتشارات جان وایلی و پسران به چاپ رسیده است، دو فاکتور مهم در بخش بیولوژی و زیست شناسی وجود دارند که می‌توانند با مشکلات خواب در کودکان خردسال و همچنین نوجوانان در ارتباط باشند: یکی خلق‌وخو و دیگری سن.

خلق‌وخو یا سرشت، شخصیتی است که والدین در کودک خود مشاهده می‌کنند. برای مثال فرزندانی که تحریک‌پذیری بالایی دارند و زود رنج هستند، ممکن است پاسخ سخت‌تری به تغییرات نشان دهند و نتوانند به سرعت با محیط های جدید انس بگیرند. از همه جالب‌تر آن که با استناد به مقاله ای از انجمن روانشناسی آمریکا، دقیقا همین دسته از کودکان با اختلالات خواب بیشتری روبه‌رو می‌شوند و ممکن است آن را در آینده زندگی خود نیز به کرات تجربه کنند. البته قابل ذکر است که با افزایش سن کودک، مشکلات به خواب رفتن و دیگر چالش‌های مرتبط با کمیت و کیفیت خواب کمتر می‌شوند. این دگرگونی حالت می‌تواند به‌دلیل ارتقا قدرت مغز در مدیریت فرآیندهایی باشند که نیازمند تنظیم شب هنگام هستند.

• روانشناسی

در گزارشی از انجمن بهداشت روان کودک و نوجوان می‌خوانیم که روانشناسی مشکلات خواب کودکان شامل دو بخش است: نخست آن که کودک چگونه عمل می‌کند یا نحوه پردازش احساسات وی به چه ترتیب است و دوم روش تعامل والدین و بچه‌ها با یکدیگر. در مجموع ۶ علت روانی برای اختلالات خواب در کودکان تعریف شده‌اند که در این میان ۳ مورد به رفتار و احساسات کودکان و ۳ مورد نیز به تعاملات خانوادگی مرتبط خواهند بود.

اول از همه آن که می‌دانیم در اکثر کودکان چنانچه مشکلات خواب در همان سنین خردسالی ریشه‌یابی و برطرف نشود، فرد به احتمال بسیار بالا در دوران نوجوانی و بزرگسالی نیز با این مسئله درگیر خواهد بود. این موضوع توسط مطالعات مختلف که یکی از آنها به‌تازگی از طریق ناشر بین المللی اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته، به تایید رسیده است.

از طرفی دیگر براساس مطالعه‌ای منتشر شده در مجله روانشناسی کودکان، بچه‌های مبتلا به بیماری‌های روان شناختی، بیش از هم سن و سالان خود در معرض تجربه مشکلات خواب قرار می‌گیرند. در این زمینه هم دو گروه مرتبط وجود دارد: اختلالات درونی مانند اضطراب و افسردگی و اختلالات بیرونی مانند عدم توانایی تمرکز و پیروی از قوانین. علاوه بر این طبق یافته‌های روانشناسان دانشگاه جانز هاپکینز، اختلالات درونی به دلیل القای سطح استرس بالا به کودک تاثیر بیشتری بر تشدید چالش‌های مذکور خواهند داشت.

البته این همه داستان نیست و تعامل کودکان با والدین و بالعکس نیز اهمیت فراوانی دارد.

• محیط

محیط تا اندازه زیادی می‌تواند تعیین کننده رویکردهای کودکان و والدین نسبت به جهان اطراف آنها باشد.

طبق گزارشی از آکادمی پزشکی اطفال آمریکا، استفاده بیشتر از تجهیزات الکترونیکی و به ویژه گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند با مشکلات شدیدتری در زمینه خواب کودکان در ارتباط خواهد بود. اهمیت این مسئله زمانی بیشتر احساس می‌شود که کودک نزدیک به ساعت خواب خود و یا در اتاق خوابش با چنین ابزارهایی کار می‌کند.

از طرفی دیگر اخیرا مقاله‌ای به وسیله کتابخانه دیجیتال آنلاین ساینس دایرکت به چاپ رسیده که در آن به موضوع سطح تحصیلات و درآمد خانواده در قالب فاکتورهای محیطی پرداخته شده است. با توجه به یافته‌های علمی این مطالعه، کودکان خانواده‌های کم درآمد با سطح تحصیلات پایین مشکلات خواب بیشتری را تجربه می کنند.

• والدین چگونه می‌توانند کمک کنند؟ به سادگی!

• برای خواب به فرزندتان کمک نکنید و با آموزش‌های صحیح اجازه دهید مسئولیت ۰ تا ۱۰۰ این کار بر عهده خودش باشد.
• یک روتین مشخص و ثابت برای ساعات خواب شبانه کودک تعریف کنید.
• استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی هوشمند در اتاق خواب و روی تخت را محدود کنید.
• قوانین مشخص را طی روز وضع کنید و آنها را متناسب با شرایط سنی کودک به مرحله اجرا درآورید.

        مازیار دانیالی