با حاضر جوابیِ کودکانمان چه کنیم؟

قطعا تاکنون بارها فرزندتان صحبت شما با فردی دیگر را برای اظهار نظر شخصی خودش قطع کرده و یا حرکات فیزیکی همراه با گستاخی نشان داده است. رفتارهای نام برده در شمار رایج‌ترین شکایات والدین از کودکان خردسال طبقه‌بندی می‌شوند و در صورت عدم آگاهی و کم کاری برای رفع آنها، منجر به ایجاد مشکلات اساسی در فضای خانواده خواهند شد. به نظر شما برای جلوگیری از استمرار حاضرجوابی و رفتارهای مشابه در کودکان خردسال، چه کاری از دست والدین ساخته خواهد بود؟ توصیه‌هایی که در ادامه شرح داده می‌شوند، ضمن سادگی در صورت اجرای دقیق بسیار راه گشا واقع خواهند شد.

• آگاهی از زبانی که در محیط اطراف کودک استفاده می‌شود

چه نوع صحبت‌هایی در اتمسفر حاکم بر محیط زیست کودک شما در جریان است؟ آیا به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم زبان نادرست مانند مبارزه طلبی و خشونت انتقال داده می‌شود؟ حتی ممکن است والدین نیز در ایجاد چنین وضعیتی مقصر باشد. کودکان اغلب از والدین خود الگوبرداری می‌کنند و اگر رفتارهای نامطلوب توسط این افراد بروز داده شود، تاثیرپذیری کودک بسیار بیشتر از هر فرد دیگری خواهد بود. اگر مطمئن هستید که حاضرجوابی، مبارزه طلبی و یا حرکات فیزیکی نادرست کودک ناشی از فضای خانه نیست، به محیط های دیگری که فرزندتان معمولا در آنها حضور دارد دقت کنید. به عنوان مثال نحوه گفت‌وگوی بستگان با یکدیگر در محیطی که کودک وجود دارد و همچنین رفتاری مربی مهد کودک اثر قابل توجهی بر کودکان خردسال خواهند داشت. در صورتی که سرنخ‌های موجود به یکی از محیط های حضور کودک منتهی شود، بهتر است تغییر محیط مورد نظر را در اولویت کار خود قرار دهید.

• توجه کامل به احساسات مختلف کودک

در بیشتر اوقات هنگامی که کودک به اصطلاح وسط حرف بزرگترها می۲پرد و یا حاضرجوابی می‌کند، به دنبال راهی برای ابراز خشم، ترس و یا تجربه آسیبی خاص است. در واقع کودک از این طریق توجه والدین را به سوی خود جلب خواهد کرد و به عقیده وی حتی توجهی منفی (توجه والدین توام با عصبانیت از دست کودک) بهتر از هیچ چیز خواهد بود! از طرفی چنین رفتارهایی به ویژه در “زمان های انتقال” با احتمال بیشتری رخ می‌دهند. مقصود از زمان انتقال هرگونه تغییری در محیط خانه و مدسه مانند به دنیا آمدن نوزادی جدید، تغییر در برنامه درسی و یا حتی برنامه کاری والدین خواهد بود. کودک خردسال در موقعیت‌های نام برده احساس کم توجهی از جانب والدین داشته و به روش های مختلف سعی در رفع آن می‌کند.

• بها دادن به عزت نفس، احساساس قدرت و همچنین سطح راحتی کودک در گفت‌وگو با والدین

یکی دیگر از ابعاد مختلف توجه کامل به احساسات کودک، کمک به افزایش عزت‌نفس و قدرت وی خواهد بود. با خود و فرزندتان صادق باشید. آیا کودک شما با احساساتی نظیر تنهایی، کم توجهی و رها شدن دست و پنجه نرم می‌کند؟ آیا از کنترل خارج شده است؟ آیا رفتارهای نادرست تثبیت شده در عملکرد فرزندتان ناشی از همین احساسات است؟ برای آن که بتوانید به درک مناسبی پیرامون این موضوع دست یابید، بهترین کار گفت‌وگو با کودک است. از وی بخواهید هر احساسی که دارد را بدون هیچ گونه هراسی برای شما به عنوان یک دوست خوب و نه فقط والدین شرح دهد. البته سطح راحتی کودک در مکالمه با شما، نیازمند زیر ساخت‌هایی است که از نخستین روز تولد وی ایجاد کرده‌اید. با این حال هیچ گاه برای نزدیک شدن به فرزندتان دیر نیست و توصیه می‌شود با ثبات هرچه تمام تر پذیرای صحبت‌های او باشید.

• معرفی رفتارهای مطلوب و همچنین ارائه عملکردهای جایگزین

در مورد رفتارهای نامطلوب فرزندتان مانند قطع کردن صحبت شما با فردی دیگر، حاضرجوابی و یا واکنش‌های فیزیکی نادرست با او به گفت‌و‌گو بپردازید. در واقع رفتارهای ممنوع را به وضوح معرفی کرده و برای آنها جایگزینی مناسب ارائه دهید. به سادگی بگویید: “این روش صحبت کردن به هیچ وجه قابل قبول نیست” و پس از آن مثالی از یک روش صحیح را توضیح دهید. در این راه ثابت قدم و استوار باشید و تمام انتظارات خود را با دیگر مراقبان کودک نیز در میان بگذارید. ثبات کلید نهایی برای موفقیت در هر تغییری به خصوص تغییرات رفتاری به شمار می‌رود. جایگزینی مناسب و در عین حال مودبانه برای استفاده از زبان در اختیار فرزندتان قرار دهید.

• آموزش عواقب و پیامدها

یکی از مهم‌ترین مطالبی که یک کودک حاضر جواب باید به خوبی درک کند، پذیرش عواقب رفتارهایش خواهد بود. والدین با استفاده از جملاتی که در ادامه اشاره خواهد شد، می‌توانند پیامدهای رفتار نادرست کودک را به وی یادآور شوند: “تا زمانی که لحن صحبت خود را تغییر ندهی، به حرف‌هایت گوش نخواهم داد” و یا “به محض آن که دیگر صحبت من را قطع نکنی، به حرف‌هایت گوش خواهم داد”. در واقع با به کارگیری این عبارات ساده، کودک خواهد آموخت که “عدم پذیرش صحبت‌های وی” یکی از اصلی‌ترین عواقب حاضرجوابی است.

• بازی در قالب اجرای نمایش نامه‌های ساده

پس از آن که اصول رفتارهای مطلوب و همچنین جایگزین‌های عملکردی مورد انتظار را به فرزندتان آموزش دادید، حال می‌توانید آن ها را در قالب یک بازی با وی تمرین کنید. همانطوری که انتظار دارید کودکتان رفتار کند، نقش خود را اجرا کنید. این دسته از فعالیت‌ها حافظه عملیاتی کودک را تقویت کرده و موفقیت در تغییرات رفتاری را تضمین خواهد کرد.