چرا خردسالان به همه چیز “نه” می‌ گویند؟

فرزندان خردسال عاشق  مخالفت و “نه گفتن” هستند! در واقع کودکان در نخستین سال‌های زندگی خود به همه چیز نه می‌گویند و کمتر پیش می‌آید که از واژه “بله” استفاده کنند.

اما دلیل این همه مخالفت چیست؟ براساس مطالعه ای جدید از مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری، کودکان نوپا از نظر ویژگی‌های شخصیتی شدیدا سرسخت هستند. هرچند ممکن است باور این موضوع دشوار باشد اما اکثرا کودکان سرسخت در آینده به بزرگسالانی موفق تبدیل می‌شوند. اما در این میان قطعاً روش‌های موثری نیز وجود دارد تا والدین با استفاده از آنها بتوانند فرزندان کم سن و سال را با کلمات مثبت نظیر “بله” همراه کنند.

• چرا کودکان عاشق نه گفتن هستند؟

شاید متعجب شوید اما طبق پژوهش‌های مختلف که تعداد زیادی از آنها توسط انجمن روانشناسی آمریکا به تایید رسیده‌اند، کودکان با استفاده از استراتژی مخالفت در حال امتحان و سنجش میزان صبر والدین خود خواهند بود. آنها از همان روزهای نخست آغاز شناخت محیط و عناصر اطرافشان، با مفهومی ‌تحت عنوان “خواسته‌ها” آشنا می‌شوند و به زودی در می‌یابند که این خواسته‌ها در اکثر موارد با آنچه که والدین انتظار دارند، تفاوت‌های مشخصی خواهند داشت. بدین‌ترتیب ذهن نوپای کودکان به صورت خودکار می‌آموزد که برای دست یابی به امیال شخصی باید حد مقاومت والدین را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. به دنبال قرارگیری کودک در این مسیر، نقاط ضعف بالقوه پدر و مادر شناسایی می‌شوند تا بتوان در زمان مناسب به نفع خود از آنها بهره‌برداری کرد. درست شنیدید این یک استراتژی کاملا تاکتیکی از جانب فرزند کم سن و سال شما خواهد بود که باورش بسیار چالش برانگیز است.

دکترThomas Berry Brazelton  از توسعه دهندگان مقیاس ارزیابی رفتاری نوزادان، نویسنده و محقق در کتاب خود به نام “کودکان نوپا و والدین” مربوط به سال ۱۹۷۴ مسئله فوق را بدین صورت تشریح می‌کند: کودکان خردسال در یک دوره مشخص که عمدتا از یک سالگی شروع شده و تا سه سالگی ادامه دارد، مشغول تجزیه و تحلیل ماهرانه محدودیت‌های عملکردی، قوانین سفت و سخت و خطوط قرمز والدین خود هستند تا در آینده بتوانند به بهترین نحو ممکن از آنها استفاده کنند. متد “نه” گفتن نیز بر همین اساس پایه ریزی می‌شود و در واقع یک واکنش روانی خودکار برای دست‌یابی به خواسته‌های درونی است. نوعی اعلام استقلال از طرف کودک به خانواده رخ می‌دهد که اغلب پاسخ درستی به آن داده نمی‌شود و این برخورد اشتباه خود منجر به تشدید رفتارهای مخالفت محور کودکان خواهد شد. به گفته دکتر Brazelton هر یک از اعضای خانواده باید قادر به مدیریت نوسانات رفتاری فرزندان خردسال در بازه “نه” به “بله” باشند و به جای میدان دهی بیشتر به لجبازی‌های کودکانه، بازخوردهای آنها را تعدیل کنند. کودک دائما از واکنش‌های دیگران و به ویژه اعضای خانواده می‌آموزد که چگونه باید رفتارهای خود را تنظیم کند.

کلیدی‌ترین واژه‌ای که می‌ٰتواند راز پنهان نه گفتن کودکان به هر چیزی در این عالم هستی را تفسیر کند، چیزی نیست جز “سرکشی”. وب سایت آموزشی “سرمایه پنج سال اول” توضیح می‌دهد که کودکان خردسال زودتر از آنچه تصور کنیم با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کنند و در این راه پر پیچ و خم با دنیایی سراسر از پیچیدگی دست و پنجه نرم خواهند کرد. آنها زبان باز می‌کنند و مجموعه عوامل مذکور سبب می‌شوند تا به تدریج روحیه ای استقلال طلبانه، سرکشانه و توانا خود را نشان دهد. به بیان دیگر فرزندان در ابتدا با توجه به خطوط قرمز والدین و حد عقب نشینی آنها، مرزهای استقلالشان را مشخص کرده و در ادامه با تکیه بر استراتژی مخالفت سعی می‌کنند این مرزبندی‌ها را توسعه دهند. بر اساس مقاله‌ای از مجله روانشناسی کودکان، مغز این موجودات کوچک و شیرین در هر ثانیه نزدیک به ۷۰۰ ارتباط عصبی جدید را شکل می‌دهد. بله محال به نظر می‌رسد اما این همان چیزی است که ذهن کودک شما با آن روبه‌رو خواهد بود. اکنون طبیعی است که “نه گفتن” یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای آزمایش محدودیت‌ها و یادگیری مفهوم علت و معلول باشد.

به نظر دکتر Brazelton این روند مدلی خاص از خود تنظیمی ‌برای والدین و فرزندان خواهد بود. این که مادران و پدران چگونه به نه گفتن‌های مکرر کودکان واکنش نشان می‌دهند، از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند تکامل ذهنی و همینطور احساسات بنیادین فرزند را تحت تاثیر قرار دهد. نکته اصلی این است که والدین بتوانند از دیدگاهی عاطفی به مخالفت‌های فرزند خود نگاه کنند و چشم اندازی منطقی به این موضوع نداشته باشند. زیرا منطق اساسا در این نقطه هیچ قدرتی نخواهد داشت.

دکتر Alicia F. Lieberman متخصص سلامت ذهنی نوزادان از دانشگاه کالیفرنیا و نویسنده کتاب “زندگی عاطفی کودک نوپا” موضوع مورد بحث را از این دریچه موشکافی کرده است: مهم ترین دستاورد عاطفی سال‌های کودکی، دستیابی ضربتی به قدرت ذهنی و روانی برای در اختیار گرفتن عشق و حمایت والدین تحت هر شرایطی خواهد بود. برای آن که کودک بتواند به اکتشاف و یادگیری در جهان واقعی بپردازد، باید موفق به دریافت امنیت روانی ۱۰۰ درصدی از جانب والدین خود شود. از این رو اگر قرار است فرزندتان را برای بازی به پارک ببرید، هوا بالای ۳۰ درجه گرم است و وی همچنان با پوشیدن لباس‌های خنک و مناسب مخالفت می‌کند، باید بدانید که این تصمیم منشا گرفته از منطق و یا حاصل یک ارزیابی دقیق نیست. اینجاست که واکنش شما به عنوان والدینی دلسوز و آگاه اهمیت بسیار می‌یابد.

طبق پژوهشی که توسط ناشر بین المللی اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا به چاپ رسیده است، عادت کودکان به نه گفتن‌های مکرر در همه موارد نیز به دلایل مذکور نخواهد بود و گاها ممکن است نشانه‌ای از یک اختلال جدی‎تر باشد. مطالعات متعدد طی سال‌های گذشته تا به امروز، از علتی مهم تحت عنوان “اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه” پرده برداشته است. این اختلال در تعریف علمی یک الگوی خلقی عصبی و تحریک پذیر است که با رفتار مقابله‎ای و تلافی جویانه به مدت حداقل ۶ ماه مستمر مشخص می‎شود. مشکل نام برده در دوران کودکی که به اختصار ODD گفته می‎شود، ممکن است در آینده با رفتارهای اجتماع گریز همراه شود. البته محققان و به ویژه روانشناسان بر این باور هستند که چنین اختلالاتی قطعا با زمینه‌های بیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی توام خواهند بود و به خودی خود ایجاد نمی‌شوند. از جمله مهم‌ترین عواملی که در شکل‌گیری و پیشرفت اختلال نافرمانی مقابله جویانه نقش دارند می‌توان به عدم مسئولیت‌پذیری والدین، بی‌توجهی آنها به عواطف کودک و همینطور سوء مصرف مواد اشاره کرد.

براساس اطلاعات به دست آمده از بیمارستان کودکان سیاتل، اختلال مذکور مشکلی نسبتا متداول در میان کودکان و همچنین نوجوانان است. در هر مقطع زمانی معین، حدود ۱ الی ۱۶ درصد از این گروه‌های سنی با مشکل رفتاری نافرمانی مقابله جویانه روبه‎رو هستند. گفتنی است که شیوع آن بین کودکان پسر نیز محتمل‌تر از کودکان دختر خواهد بود.

مازیار دانیالی