می ‌توانم به فرزند خجالتی ‌ام کمک کنم؟

چه چیزی باعث می‌شود که یک کودک با برچسب‌هایی نظیر خجالتی شناخته شود؟ آیا کمرویی در شمار خصوصیات رفتاری خاصی طبقه‎بندی می‌شود که از ابتدای تولد همراه ماست  و یا براساس تجربیات و در طی زندگی شکل می‌گیرد؟ شاید این‌ها سوال بسیاری از مادرها و پدرها باشد.

طبق مطالعه‌ای از مجله روانشناسی امروز، نخستین پایه‌های شکل‌گیری شخصیت عاطفی یک فرد در واکنش به محرک‌های محیطی از ۴ ماهگی آشکار می‌شود. علاوه بر این در کتابی تحت عنوان “رهبری در مراقبت‌های اولیه و آموزش” از شارون لین کیگن  می‌خوانیم: سطح کمرویی افراد در آینده زندگی آنها با استفاده از اسباب‌بازی‌های ساده در دوران نوزادی و کودکی آنها مورد سنجش قرار می‌گیرد. در این شیوه از پژوهش‌های شناختی به نوزادان یک اسباب‌بازی معمولی که چندین حیوان پارچه‎ای به آن آویزان هستند، نشان داده و در ادامه واکنش کودک بررسی می‎شود. با توجه به‌نتایج به‌دست آمده، نوزادانی که دچار استرس عاطفی شده و یا احساس دستپاچگی می‌کنند، با احتمال بالاتری در آینده تبدیل به فرزندانی کمرو و خجالتی خواهند شد.

کودکان مذکور غالباً به هر تغییر کوچکی در محیط اطراف خود حساس هستند و حتی با معمولی‎ترین فعالیت‌های روزمره نظیر به‌صدا درآمدن زنگ درب‌خانه و یا تعویض پوشک نیز پریشان می‌شوند. در مقابل کودکانی که به تغییرات واکنش‌های مثبت نشان می‌دهند و یا به کلی خنثی رفتار می‌کنند، در چشم‌اندازی نه‌چندان دور افرادی به شدت اجتماعی خصوصاً در محیط مدرسه خواهند بود. مطالعه‌ای مربوط به سال ۲۰۰۷ که داده‌های کامل آن از طریق مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا قابل دسترسی است نیز یافته‌های فوق را تایید کرده و آزمایش عنوان شده را متدی معتبر در جهت پیش‌بینی کمرویی و یا برون‎گرایی کودکان نه فقط در دوران خردسالی بلکه در بزرگسالی آنها معرفی می‌کند.

• کمرویی و اثرات آن بر خردسالان

با استناد به پژوهشی از انجمن روانشناسی آمریکا که در سال ۲۰۱۴ انجام گرفته است، تفاوت‌های میان کودکان کمرو و برون‎گرا در سنین پیش‌ازدبستان حتی در ساختار بیولوژیک و اسکن‌های مغزی آنها نیز هویدا است. چنین یافته‌هایی می‌توان نشانگر آن باشد که کمرویی متشکل از پایه‌های بیولوژیک قدرتمند است و شاید جزئی قابل اهمیت در شخصیت منحصربه‌فرد اشخاص از همان ابتدای زندگی باشد.

آیا موارد فوق بدین‌معنا هستند که محیط هیچ نقشی در ایجاد و یا تشدید کمرویی کودکان ندارد؟ و آیا واقعا ضروری است که والدین نگران آینده فرزندان خجالتی خود باشند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که تعریف پایه‌های بیولوژیک برای یک ویژگی رفتاری به‌معنای مطلق بودن آن نیست. براساس مطالعه‌ای مربوط به سال ۱۹۷۰ از واحد روانشناسی دانشگاه کلرادو بولدر، خلق‌وخوی کودکان دستخوش تغییرات متعددی می‌شود و اصلی‌ترین فاکتور در این زمینه نیز “زمان” است. برای مثال ممکن است شدت واکنش‌های منفی یک فرزند خجالتی به رویدادهای متنوع محیطی با گذرزمان کاهش یابد و یا حتی از کمرویی وی هم کاسته شود. شماری دیگر از کودکان نیز به فرصتی کوتاه برای به‎اصطلاح “آب شدن یخ خود” احتیاج دارند و پس از آن هیچ نشانه‌ای از کمرویی را بروز نمی‌دهند! در این میان ۱۰ الی ۱۵ درصد از نوزادان در گروه “به شدت حساس” طبقه‎بندی می‌شوند و اغلب هم با گذشت زمان تغییر محسوسی نخواهند داشت.

با توجه به‌مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۳ که به‌وسیله شبکه اجتماعی علمی ریسرچ‌گیت در دسترس قرارگرفته‌است، گروه آخر همان کودکانی هستند که با بیشترین ریسک ممکن برای دچار شدن به کمرویی روبه‌رو خواهند بود. این ریسک که حدود ۴۰ درصد برآورد شده است، در صورت شدت یافتن می‌تواند منجر به ایجاد اضطراب اجتماعی در آینده زندگی بچه‌ها شود.

• چگونه به فرزندان خجالتی خود کمک کنیم؟

اگر شما نیز فرزندی حساس دارید که به سختی با دیگران صمیمی می‌شود و تحمل تغییرات محیطی را ندارد، مسیری دشوار پیش رو خواهید داشت.

پژوهشی از مجله طب اطفال در سال ۲۰۱۲، یکی از کاربردی‌ترین و بهترین روش‌های تخفیف کمرویی در کودکان خردسال را استراتژی فرزندپروری حمایتی عنوان می‌کند. برای مثال مطالعات نشان داده‌اند که مادران حساس و به‌خصوص آنهایی که به موقع نیازهای فرزند خردسال خود را پاسخ می‌دهند، ریسک پرورش کودکی خجالتی را تا اندازه قابل‎ملاحظه‌ای کاهش خواهند داد. درواقع والدین حامی همچون یک بافر وارد عمل شده و به‌سرعت از ابتلای کودک به اختلالاتی نظیر اضطراب اجتماعی پیشگیری می‌کنند.

البته تنها متدهای تربیتی والدین نیست که بر کمرویی و یا برون‌گرایی فرزندان تاثیرگذار خواهد بود. براساس مطالعه‎ای که توسط انتشارات جان وایلی و پسران به‌چاپ رسیده است، واکنش‌های والدین نیز می‎توانند نقشی تعیین‌کننده داشته باشند. برای مثال اگر یک کودک خجالتی را به‌خاطر زیرپاگذاشتن مقررات خانه تنبیه کنید، به کمرویی بیشتر وی دامن خواهید زد. در چنین حالتی بهتر است والدین انعطاف‌پذیری بالاتری از خود نشان دهند و از انتقال هرگونه احساس گناه به فرزند حساس خود اجتناب کنند. در مقابل کودکان برون‌گرا غالبا به قوانین منعطف پاسخ مطلوبی ندارند و نیازمند توجه بیشتری هستند. ازاین‌رو متدهای انعطاف‌پذیر و اعتدال‌گرایانه قادر به جلب نظر فرزند برون‌گرای شما نخواهند بود. آنها برعکس کودکان خجالتی به راحتی احساس گناه نمی‌کنند و معمولا هم دچار اختلال اضطراب اجتماعی نمی‌شوند.

رکسانا دانیالی