دانش عاطفی در کودکان و ضرورت تقویت آن

تاکنون چندبار کودک خردسال خود را در حال رویاپردازی دیده‌اید؟ آیا شده است که او را حواس‌پرت یا فاقد تمرکز لازم معرفی کرده باشید؟ به‌تازگی محققان دانشگاه جرج میسون در ایالت ویرجینای آمریکا مطالعه‌ای را به انجام رسانده‌اند که دقت پایین کودکان را تا اندازه زیادی به‌موضوع تنظیم عاطفی مرتبط می‌داند. طبق یافته‌ها‌ی این مطالعه، فرزندان به اصطلاح بی‌دقت، بی‌احتیاط و یا عاری از مهارت تمرکز در اغلب اوقات برای درک احساسات والدین، خواهران، برادران، معلمان و دوستان خود دچار چالش هستند و این مشکلات خود منجر به تشدید بی‌دقتی آنها خواهد شد.

در گزارشی از انجمن روانشناسی آمریکا می‌خوانیم که کودکان خردسال به‌شدت علاقه‌مند به کشف عواطف افراد مهم در دایره کوچک دنیای اجتماعی خود هستند. فرزندانمان اطرافیان را به‌دقت بررسی می‌کنند تا بدانند که چه احساسی نسبت به آنها دارند، در ذهنشان چه می‌گذرد و آیا نمایش‌ها‌ی عاطفی‌شان واقعی است یا جعلی. روانشناسان دانشگاه جانز‌ها‌پکینز توضیح می‌دهند که کودکان با درک احساسی بالاتر، دیگر نیازی به‌تجزیه‌وتحلیل موارد مذکور نخواهند داشت و انرژی آنها در راستای فعالیت‌ها‌ی مفیدتری صرف می‌شود. به‌عنوان نمونه آنها می‌توانند با آزادی بیشتری با شرکای اجتماعی خود از جمله دوستانشان ارتباط برقرار کنند، به بازی و شادی بپردازند و یادگیری آکادمیک بهتری هم داشته باشند.

• دانش عاطفی چیست و چه معنایی برای رده سنی کودکان دارد؟

با استناد به مقاله‌ای از مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا، به تناسب افزایش ظرفیت درک احساسات رفتارهای خود شخص و افراد دیگر قابل پیشبینی‌تر از گذشته می‌شود. پس دانش عاطفی ابزاری مفید است که بااستفاده‌از آن کودک ضمن ذخیره انرژی خود، می‌تواند روابط اجتماعی مثبت و دستاوردهای آکادمیک را باسرعت بیشتری پایه‌گذاری کند. درست مانند این است که بتوانید بدون ساعت‌ها‌ بررسی رفتار فرد مقابل و گفت‌وگو با وی، قلب او را بخوانید.

محققان دانشگاه لینکلن انگلستان اضافه می‌کنند: کودکان با دانش عاطفی محدود، بخش زیادی از زمان خودرا بااحساسات منفی مانند پریشانی و کلافگی دست‌وپنجه نرم خواهند کرد. تمرکز، توجه و انرژی آنها صرف تفسیر حالات احساسی گیج کننده خودشان، تنظیم احساسی و یا کشف عواطف اطرافیان می‌شود.

ازطرفی‌دیگر براساس مقاله منتشر‌شده توسط انتشارات جان وایلی و پسران، این به ‌اصطلاح بی‌سوادان عاطفی جوان دائما به‌دنبال جلب توجه نزدیکان و به‌ویژه والدین خود هستند زیرا نمی‌توانند به‌درستی عشق و محبت دیگران نسبت‌به خودرا تشخیص دهند. بسیاری از آنها هم در محیط‌ها‌ی عمومی‌ مانند مدرسه تبدیل به شخصیت‌ها‌یی عصبی و پرخاشگر می‌شوند و قادربه توسعه روابط مستحکم با معلمان و دوستان خود نخواهند بود.

• چرا دانش عاطفی برای کودکان بسیار حیاتی است؟

به‌تازگی پروژه‌ای تحقیقاتی تحت عنوان “Elefant” راه‌اندازی شده که مخفف عبارت “Emotional Learning is Fantastic” به معنای “یادگیری عاطفی فوق‌العاده است” محسوب می‌شود. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش توسط شبکه اجتماعی علمی‌ریسرچ گیت در اختیار علاقه‌مندان قرار داده شده است. در این آزمایش ۲۶۱ کودک از ۳۳ مهد کودک در نیدرزاکسن (یکی از ۱۶ ایالت آلمان در شمال غرب این کشور) به همراه والدین و معلمان خود بررسی شدند.

دو نظرسنجی جداگانه در فواصل زمانی ۱۴ ماه یکبار صورت گرفت و هدف از آن چیزی نبود جز سنجش دانش عاطفی کودکان. برای این منظور توانایی آنها در تشخیص حالات چهره و تطابق با موقعیت‌ها‌ی مختلف مانند دریافت هدیه تولد که باعث برانگیختن احساس شادمانی می‌شود، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. این دانش همچنین شامل استراتژی‌ها‌ی مدیریت عواطف شخصی و چگونگی ابراز آنها نیز خواهد بود. از جمله دیگر فاکتورهای تاثیرگذار در مطالعه می‌توان به درک تفاوت‌ها‌ی موجود میان افراد اشاره کرد زیرا مردم معمولا با توجه به باورها و اعتقادات خاص خود موقعیت‌ها‌ی زندگی را ارزیابی کرده و نسبت به آنها واکنش احساسی مدنظر را نشان می‌دهند. در کنار عوامل ذکر شده، مهارت‌ها‌ی خود تنظیمی‌ کودکان، قدرت حافظه و قابلیت‌ها‌ی زبانی هم آزمایش شدند.

باتوجه به مقاله‌ای که به‌وسیله انتشارات سیج به چاپ رسیده است کودکان به‌خصوص پسربچه‌ها‌یی که از دانش عاطفی بالایی برخوردار نیستند، قادر به درک کامل و صحیح زبان‌ها‌ی عاطفی پیچیده مانند حالات چهره یا مکالمات طرف مقابل خود نخواهند بود. آنها همینطور مشکلات بیشتری در زمینه تمرکز و دقت در مقایسه با هم‌سن‌وسالان خود و دختربچه‌ها‌ خواهند داشت. پروژه Elefant هم این یافته‌ها‌ را تایید کرده است. علاوه بر این همانطور که از جانب مجله روانشناسی کودک نیز اشاره شده است، شرکت کنندگان خردسال در مطالعه فوق با درک عاطفی بالاتر، چالش‌ها‌ی کمتری در حیطه تمرکز و در عین حال مهارت‌ها‌ی اجتماعی بهتری داشتند. بدین ترتیب توانایی تشخیص احساسات شخصی خود و عواطف دیگران، مسئله ای بسیار مهم برای هر کودکی به شمار خواهد رفت.

در پژوهشی که چندی پیش به‌وسیله مجله علمی‌با دسترسی آزاد پلاس وان به چاپ رسیده، راهکارهایی پیرامون همین موضوع در اختیار والدین قرارگرفته‌است: پدران‌ومادران تنها باتوجه بیشتر به آموزش الگوهای عاطفی و کمک به فرزندان در راستای تشخیص احساسات دیگران، می‌توانند مهارت‌ها‌ی اجرایی آنها را به سطوح بالاتری از دقت و تمرکز برسانند. بنابراین دانش عاطفی باید نقش پررنگ‌تری در زندگی کودکان ایفا کند. برای دست‌یابی به این هدف نیز کافیست هر روز زمان کوتاهی را به گفت‌وگو با فرزند خود اختصاص داده و در صورت امکان حالات چهره، احساساتی که در پس هر یک نهفته است و همینطور مفاهیم عبارت‌ها‌ی مختلف را به وی آموزش دهید.

رکسانا دانیالی